ପୂର୍ବତନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନମୋହନ ସିଂ ଗୁରୁବାର ଦେହାନ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଅବସ୍ଥା ଖରାପ ହେବା ପରେ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ତାଙ୍କୁ ଦିଲ୍ଲୀର AIIMS ରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଯାଇଥିଲା, ଯେଉଁଠାରେ ଡାକ୍ତରମାନେ ତାଙ୍କୁ ମୃତ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ। ସେ 92 ବର୍ଷ ବୟସରେ ଥିଲେ ଏବଂ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଧରି ଅସୁସ୍ଥ ଥିଲେ |
ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ ଏବଂ ଏକାଡେମିକ୍ ଉତ୍କର୍ଷ |
ଡକ୍ଟର ମନମୋହନ ସିଂ 26 ସେପ୍ଟେମ୍ବର 1932 ରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ପାକିସ୍ତାନରେ ଥିବା ଗାହ ରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପଞ୍ଜାବ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଶିକ୍ଷା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ପରେ ଅକ୍ସଫୋର୍ଡ ଏବଂ କେମ୍ବ୍ରିଜରେ ସେ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଡକ୍ଟରେଟ ଡିଗ୍ରୀ ହାସଲ କରିଥିଲେ। ଡକ୍ଟର ମନମୋହନ ସିଂ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଜଣେ ପରାମର୍ଶଦାତା ଥିଲେ, ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଏବଂ ଯୋଜନା ଆୟୋଗ ଭଳି ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଯାହା ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ଘଟିଥିଲା ।
ଡକ୍ଟର ମନମୋହନ ସିଂଙ୍କ ଭୂମିକା ଏବଂ 1991 ର ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର |
1991 ରେ ତାଙ୍କର ସବୁଠାରୁ ପରିଭାଷିତ ଅବଦାନ ଥିଲା ଯେତେବେଳେ ସେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପି ଭି ନରସିଂହ ରାଓଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ ଭାରତକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉଦାରୀକରଣ ଆଡକୁ ନେଇଥିଲେ। ଦେୟ ସଙ୍କଟ ସହିତ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା ଭାରତ ଡିଫଲ୍ଟ ପଥରେ ଥିଲା ଏବଂ ଅର୍ଥନୀତିର ଭବିଷ୍ୟତ ଅନିଶ୍ଚିତ ଥିଲା | ଡକ୍ଟର ମନମୋହନ ସିଂଙ୍କ ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ସମ୍ପନ୍ନ ନୀତି ସମୟରେ ଭାରତ ମୂଲ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ, ବାଣିଜ୍ୟିକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହଟାଇବା ଏବଂ ଏଫଡିଆଇ କିମ୍ବା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗର ନୂତନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦୁନିଆରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲା।
ଦଶନ୍ଧି ଧରି ବ୍ୟବସାୟ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ ଗାଳିଗୁଲଜ କରି ସେ ଘରୋଇକରଣ, ବିମୁଦ୍ରୀକରଣ ଏବଂ ବିଶ୍ଵ ଅର୍ଥନୀତି ସହିତ ଏକୀକରଣର ଯୁଗ ଆରମ୍ଭ କରି ଲାଇସେନ୍ସ ରାଜ କୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇଥିଲେ। ଏହି ସଂସ୍କାର ଗଠନରେ ତାଙ୍କର ଭୂମିକା ଭାରତକୁ ଏକ ବନ୍ଦ, ଭିତରର ଅର୍ଥନୀତି ରୁ ବିଶ୍ୱର ଦ୍ରୁତତମ ଅଭିବୃଦ୍ଧିଶୀଳ ବଜାରରେ ପରିଣତ କରିବାରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା। ଡକ୍ଟର ମନମୋହନ ସିଂଙ୍କ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦଶନ୍ଧିରେ ବିଶ୍ୱ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଖେଳାଳି ଭାବରେ ଭାରତର ଆବିର୍ଭାବ ପାଇଁ ମୂଳଦୁଆ ପକାଇଲା।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ:
2004-2014 ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଡ ମନମୋହନ ସିଂଙ୍କ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଗୋଟିଏ ପଟେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ଅନ୍ୟ ପଟେ ଘୋର ଆହ୍ୱାନ ଦ୍ୱାରା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଥିଲା | ସେ ଘରୋଇ ବ୍ୟବହାର ବଢୁଥିବା ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ବର୍ଗ ଏବଂ ବିଶ୍ଵ ବାଣିଜ୍ୟରେ ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ହାରାହାରି ବାର୍ଷିକ ଜିଡିପି ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରରେ ଭାରତକୁ ପ୍ରାୟ 8% ରେ ପହଞ୍ଚାଇ ଥିଲେ ।
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଦାରିଦ୍ର ତଥା ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ସେ ଜାତୀୟ ଗ୍ରାମୀଣ ନିଯୁକ୍ତି ଗ୍ୟାରେଣ୍ଟି ଆକ୍ଟ NREGA ସମେତ ଅନେକ ଉଚ୍ଚା ଭିଳାଷୀ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ସାମାଜିକ କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପାଇଁ ତାଙ୍କର ପଦକ୍ଷେପ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭାରତୀୟଙ୍କ ଜୀବନରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥିଲା, ବିଶେଷକରି ସମାଜର ଗରିବ ଏବଂ ଅବହେଳିତ ବିଭାଗ | ଅଧିକନ୍ତୁ, ତାଙ୍କ ଅବଧିରେ ଭାରତର ଭିତ୍ତିଭୂମିର ଚମତ୍କାର ବିସ୍ତାର ଦେଖାଗଲା, ଯେଉଁଥିରେ ସଡ଼କ, ଟେଲିକମ୍ ନେଟୱାର୍କ ଏବଂ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତାର ଉନ୍ନତି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଥିଲା |
ତେବେ ଡକ୍ଟର ମନମୋହନ ସିଂଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱକୁ ମଧ୍ୟ ସମାଲୋଚନା କରାଯାଇଥିଲା। ତାଙ୍କ ପ୍ରଶାସନର ଦତୀୟ କାର୍ଯ୍ୟକାଳର ଶେଷ ଭାଗରେ ନୀତି ପକ୍ଷାଘାତ ଅଭିଯୋଗ ଆସିଥିଲା। ତଥାପି, ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅଖଣ୍ଡତା ଏବଂ ନେତୃତ୍ୱ ପ୍ରତି ଏକ ଶାନ୍ତ ମାପିବା ଆଭିମୁଖ୍ୟ କେବେ ପ୍ରଶ୍ନ ହୋଇନଥିଲା ଯାହା ଡକ୍ଟର ମନମୋହନ ସିଂଙ୍କୁ ବର୍ଣ୍ଣିତ କରିଥିଲା | ସେ ତାଙ୍କର ନମ୍ରତା, ସଚ୍ଚୋଟତା ଏବଂ ଏକ ବିବିଧ ଏବଂ ପ୍ରାୟତ ଭ୍ରଷ୍ଟ ରାଜନୈତିକ ଦୃଶ୍ୟ ପଟରେ ସହମତି ସୃଷ୍ଟି କରିବାର କ୍ଷମତା ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା |
ବୈଦେଶିକ ନୀତି ଏବଂ ବିଶ୍ୱ ସମ୍ପର୍କ |
ଡକ୍ଟର ମନମୋହନ ସିଂଙ୍କ ବୈଦେଶିକ ନୀତିର ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ସ୍ଥାନ ସବୁଠାରେ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହେଉଛି। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରେ ତାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଆମେରିକା ସହିତ ଭାରତର ସମ୍ପର୍କରେ ନାଟକୀୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥିଲା ଏବଂ 2008 ମସିହାରେ ଭାରତ-ଆମେରିକା ଆଣବିକ ଚୁକ୍ତି ଦେଖି ଏହାର ଚରମ ସୀମାରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲା। ଭାରତକୁ ବେସାମରିକ ଆଣବିକ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଖୋଲିଥିବା ଏହି ଚୁକ୍ତି ଭୈଗୋଳିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ପାଇଁ ଏକ ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ସ୍ଥାନ ପ୍ରଦାନ କରିଛି। ସେ ଅନ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ସହ ସମ୍ପର୍କକୁ ଆହୁରି ଦୃଢ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଫୋରମରେ ଦେଶର ଯୋଗଦାନକୁ ବ୍ୟାପକ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ, ଯାହା ମୁଖ୍ୟତଃ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ, ଜି -20 ଏବଂ ବ୍ରିକ୍ସ ଥିଲା।
ତାଙ୍କର କୂଟନୈତିକ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଭାରତକୁ ଏକ ସଂସ୍କାରବାଦୀ ତଥା ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସମାଜ ଭାବରେ ପରିଣତ କରିଥିଲା। ସେ ଏପରି କରିଥିଲେ ଯେ ସେ ଏକ ସନ୍ତୁଳନ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରନ୍ତି ଯେ ଶକ୍ତିର ସମ୍ପର୍କ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଶକ୍ତିରୁ ଅନ୍ୟ ବିକାଶଶୀଳ ଦେଶ ଆଡକୁ ଗତି କରେ |
ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ: ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର ସହିତ ଷ୍ଟେଟ୍ସମ୍ୟାନ୍ସିପ୍ ଲିଗେସୀ |
ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ତଥା ନେତା ଭାବରେ ଡକ୍ଟର ମନମୋହନ ସିଂଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଭାରତର ଅଗ୍ରଗତି ସହିତ ଅତି ନିକଟତର ହେବାକୁ ଯାଉଛି। ସେ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାରର ସ୍ଥାପତି ଥିବାବେଳେ ସେ ଅନ୍ତର୍ଭୂକ୍ତ ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ଦୟାଳୁ ଥିଲେ। ଆର୍ଥିକ ଅନ୍ତର୍ଭୂକ୍ତ, ଗ୍ରାମୀଣ ବିକାଶ ଏବ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଆଧୁନିକୀକରଣ ଦିଗରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରୟାସ ତାଙ୍କ ଜୀବନକାଳ ଠାରୁ ଅଧିକ ନୀତି ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇବ |
ସେ ଜଣେ ନେତା ଥିଲେ ଯିଏ ନମ୍ରତା, ବୃତ୍ତିଗତତା ଏବଂ ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ସମ୍ପନ୍ନ କରିଥିଲେ | ସେ ଜଣେ ରାଜନେତା ନୁହଁନ୍ତି ଯିଏ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅଭିଳାଷ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରେରିତ ହୋଇଥିଲେ କିନ୍ତୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ ଜଣେ ରାଜ୍ୟସ୍ତରୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ। ତାଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର ଏକ ମୂଳ ଦୁଆ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ ଆଧୁନିକ ଭାରତ ଆଜି ଛିଡା ହୋଇଛି। ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ଗୁଡିକ ତାଙ୍କର ଶେଷ ପରି କିଛି ନଥିଲା – ସେମାନେ ଭାରତର ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ପଥ ବିଷୟରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଟନ୍ତି | ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ତାଙ୍କୁ ଜଣେ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ସଂସ୍କାରକ ଏବଂ ରଣନୀତିଜ୍ଞ ପ୍ରମାଣ କଲା; ତାଙ୍କର ଶେଷ ବର୍ଷଗୁଡ଼ିକ ଉତ୍ତେଜନାପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱିତା କରିଥିଲେ।
ଭାରତ ଜଣେ ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ସମ୍ପନ୍ନ ନେତା, ବିଶ୍ୱ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ଏବଂ ସେବା କରିଥିବା ଜଣେ ରାଜ୍ୟସ୍ତରୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ହରାଇଛି